เมื่อเท้าเป็นมากกว่าเท้า

ก่อนที่เราจะไปดูถึงความพิเศษที่เกิดขึ้นนี้เราขอย้อนกลับไปทำความเข้าใจสิ่งที่เรียกว่า ทั่วไป ที่เป็นความสัมพันธ์ระหว่างร่างกายและสมองของเราก่อน

แผนที่ประสาทสัมผัสกำหนดพื้นที่สมองในการประมวลผลการเคลื่อนไหวและบันทึกความรู้สึกจากส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย แผนที่เหล่านี้เปรียบเสมือนการฉายภาพร่างกายไปยังสมอง ตัวอย่างเช่น บริเวณสมองสำหรับแขนจะอยู่ถัดจากบริเวณสมองสำหรับไหล่และอื่น ๆ ทั่วร่างกาย

สำหรับมือนั้น พื้นที่สมองที่ใช้สำหรับมือนั้นมีพื้นที่แยกกันชัดเจนสำหรับนิ้วแต่ละนิ้ว แต่สำหรับเท้าแล้วพื้นที่ในสมองนั้นต่างจากมือ เนื่องจากไม่มีพื้นที่เฉพาะที่เชื่อมโยงกันในสมองสำหรับนิ้วเท้าแต่ละนิ้ว

นักประสาทวิทยารู้ได้อย่างไรว่า บางอย่างในสมองมีความเปลี่ยนแปลงไป ก็เพราะว่านักประสาทวิทยาได้ทำงานวิจัยและทดลองกับอาสาสมัครศิลปินที่ใช้เท้าในการวาดรูป โดยใช้เทคนิคการสแกนสมองที่เรียกว่า fMRI โดยเทคนิคนี้จะสร้างแผนภาพของส่วนต่าง ๆ ของสมองขึ้นมาและดูความสัมพันธ์กับการกระตุ้นในส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย นักวิจัยกระตุ้นนิ้วเท้าของศิลปินโดยการสัมผัสทีละครั้งเพื่อดูว่าส่วนใดของสมองตอบสนองต่อสิ่งเร้า ขณะที่พวกเขากระตุ้นนิ้วเท้าแต่ละข้าง พื้นที่ที่แตกต่างกันก็สว่างขึ้น พวกเขาพบพื้นที่ที่กำหนดไว้อย่างชัดเจนในสมองซึ่งมีไว้เฉพาะให้กับนิ้วเท้าทั้ง 5 และพื้นที่ดังกล่าวอยู่ติดเป็นไปตามลำดับของนิ้วเท้า ซึ่งในกลุ่มของคนทดลองที่เป็นคนใช้มือโดยปกติ จะไม่มีแผนที่นิ้วเท้าเหล่านี้

แล้วมันน่าตื่นเต้นตรงไหนล่ะ ?

แน่นอนว่าในวงการวิทยาศาสตร์เป็นที่รู้กันมาเนิ่นนานแล้วล่ะว่าสมองมีความสามารถยืดหยุ่นมากในการปรับตัว ด้วยการที่คนเราฝึกฝนหรือพบเจอประสบการณ์บางอย่าง จะมีผลทำให้แผนที่เส้นประสาทสัมผัสสามารถเปลี่ยนแปลงได้ไม่ว่าจะเป็น มีความละเอียดขึ้นหรืออาจจะเปลี่ยนรูปร่างไปเลย สิ่งที่น่าสนใจมันอยู่ที่ว่า นักวิทยาศาสตร์ไม่เคยพบเจอกรณีที่แผนที่ประสาทสัมผัสเกิดขึ้นมาใหม่ในสมองได้ ดังนั้นนักประสาทวิทยาบางคนเชื่อว่านี่คือการค้นพบที่สำคัญที่แสดงให้เห็นถึงสมองมีศักยภาพในการปรับตัวที่สูงมาก

แต่ถึงอย่างไรก็ตามก็ยังคงมีคำถามที่ยังเป็นที่สงสัยอยู่ว่า แผนที่เส้นประสาทสัมผัสในพื้นที่สมองนี้เกิดขึ้นมาได้อย่างไร หรือจริง ๆ แล้วมนุษย์ทุกคนมีมาตั้งแต่เกิดแล้วและหายไปเมื่อโตขึ้นและจะยังคงอยู่เฉพาะคนที่ใช้นิ้วเท้าบ่อย ๆ หรือเปล่า? หรือจริง ๆ แล้วมันเกิดขึ้นมาใหม่ในพื้นที่สมองจริง ๆ จากการที่เราใช้นิ้วเท้าบ่อยมากๆ

สำหรับคำตอบนี้ นักวิจัยเองก็เชื่อว่ามันเป็นได้ทั้งสองอย่าง เพราะว่าเมื่อพิจารณาในมุมของชีววิทยาแล้ว มันมีความเป็นไปได้ที่จะเกิดจากกระบวนทางพันธุกรรม แต่ในขณะเดียวกันสิ่งนี้ก็จำเป็นต้องใช้เวลาในการจะต้องทำสิ่งนั้นซ้ำแล้วซ้ำอีกเป็นระยะเวลาหนึ่งเพื่อที่จะเอื้อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงและแก้ไขแผนที่ประสาทสัมผัส

สิ่งที่น่าสนใจที่ทีมวิจัยนี้ค้นพบก็คือ ช่วงเวลาที่มีผลต่อการพัฒนาแผนที่ประสาทสัมผัสนี้ โดยยิ่งคุณสูญเสียอวัยวะส่วนแขน ขา ในวัยเด็กมากเท่าไร ก็จะมีผลต่อการพัฒนาแผนที่ประสาทสัมผัสส่วนนิ้วเท้า ได้เหมือนกับ ผู้ที่เกิดมาไร้แขนขา มากเท่านั้น

ความรู้ความเข้าใจที่มากขึ้นต่อเรื่องของสมองนี้จะนำไปสู่การพัฒนาเทคโนโลยีที่ดีขึ้นสำหรับช่วยผู้คนที่พิการแขน ขา ใช้ในชีวิต และยังจะถูกนำไปต่อยอดในการพัฒนาเทคโนโลยีการเชื่อมโยงสมองกับระบบคอมพิวเตอร์ ที่จะตรวจจับกิจกรรมทางสมองและแปลเป็นคำสั่งที่ใช้สั่งการคอมพิวเตอร์